Szlak Zabytków Techniki - tam Cię jeszcze nie było!

Szlak Zabytków Techniki na stałe wrósł w świadomość mieszkańców województwa śląskiego. Coraz trudniej znaleźć kogoś, kto nie był w Kopalni Guido, Zabytkowej Kopalni Srebra czy Tyskim Browarium – i świetnie, ale Szlak tworzy 40 obiektów, wszystkie są niezwykłe, wszystkie autentyczne i wszystkie ciekawe. Dziś zapraszamy w podróż po tych mniej znanych, ale zdecydowanie zasługujących na odkrycie!

Karchowice – Stacja Wodociągowa Zawada

Choć Karchowice leżą na uboczu przemysłowego centrum Górnego Śląska, pod koniec XIX wieku rozpoczęto w nich poszukiwania węgla kamiennego. Nie znaleziono jednak czarnego kruszcu, a wodę!
Kompleks wodociągowy w Karchowicach powstawał w latach 1894-1895 i miał pomóc w rozwiązaniu palącego problemu zaopatrzenia w wodę pitną okolicznych zakładów oraz rozrastających się miast i osiedli w zachodniej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.
Z najstarszego okresu zachował się budynek biura, w którym eksponowana jest obecnie część zabytkowych dokumentów i zdjęć, w ramach Zabytkowej Stacji Wodociągowej „Zawada”. W czasie przebudowy zakładu powstała modernistyczna ceglana pompownia, w której na dawnych stanowiskach pracy zachowało się kompletne wyposażenie ruchu parowego stacji pomp. W ich składzie są m.in.: zespoły pompowe, turbiny i kompresory z 1925 roku.
Współcześnie Stacja Uzdatniania Wody „Zawada", choć od 1991 roku wpisana do rejestru zabytków województwa śląskiego, nadal dostarcza doskonałą wodę okolicznym miastom i wsiom.

fot. arch. Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, www.zabytkitechniki.pl

Muzeum Techniki Sanitarnej w Gliwicach

Dlaczego czysta woda jest czysta? Jak wyglądały łazienki naszych prababć? Czy 100 lat temu myślano w Gliwicach o ekologii? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań znajdziecie w Muzeum Techniki Sanitarnej. Muzeum mieści się w ponad stuletniej, starej przepompowni ścieków, która została z pietyzmem odrestaurowana. Stylowy, ceglany budynek wyróżnia się mansardowym dachem z wieżyczkami. W środku zachowano urządzenia z początku XX wieku, poza tym eksponuje się zabytkową armaturę sanitarną. Zwiedzający mają możliwość obejrzenia filmu z historią gliwickiej oczyszczalni. Warto również skorzystać z szansy zwiedzenia obecnie funkcjonującej oczyszczalni – to obiekt stosujący najnowocześniejsze rozwiązania. Gospodarzem obiektu jest Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Gliwicach.

fot. T. Gębuś, arch. ŚOT, www.slaskie.travel

Muzeum Drukarstwa w Cieszynie

Muzeum to kompletna stara drukarnia typograficzna, gdzie zachował się charakterystyczny klimat dawnych czasów. Jedyne w Polsce miejsce, gdzie cały zgromadzony sprzęt jest w pełni sprawny. Można tu zobaczyć nie tylko różne maszyny i urządzenia, ale też poznać ich zastosowanie w dawnych drukarniach. W czasie zwiedzania śledzimy kolejne etapy powstawania druku dawną, archaiczną metodą: od ręcznego układania tekstu z zastosowaniem pojedynczej litery, późniejsze składanie i odlewanie na skomplikowanej maszynie, odbijanie na papierze, do końcowego etapu łączenia w postać książki.
Muzeum to ślad-pamiątka po największej drukarni w Monarchii austriacko-węgierskiej. Od 1806 roku należała do rodziny Prochasków, którzy przyczynili się do popularyzacji drukarstwa na Śląsku Cieszyńskim. Udało się zachować żywą, typograficzną drukarnię z całym bogactwem czcionek, matryc, maszyn odlewniczych oraz introligatorskich.

fot. arch. Muzeum Drukarstwa w Cieszynie, www.muzeumdrukarstwa.pl

Muzeum Prasy Śląskiej w Pszczynie

Muzeum Prasy Śląskiej mieści się w XVIII-wiecznej kamienicy z dachem krytym gontem, przy końcu ulicy Piastowskiej w Pszczynie. Założona w 1985 r. placówka przybliża zwiedzającym historię drukarstwa na Śląsku od jego początków do wybuchu II wojny światowej. Oprócz czasopism wydawanych przez działaczy takich jak Wojciech Korfanty, Stanisław Ligoń czy Karol Miarka, zobaczyć można maszyny drukarskie (m.in. linotyp) oraz urządzenia introligatorskie. Każdy turysta może przez chwilę poczuć się jak XIX-wieczny drukarz i w dawnej oficynie typograficznej wytłoczyć dla siebie pamiątkowy druczek na zabytkowej prasie ręcznej. W muzeum osobną salę poświęcono kolekcji instrumentów muzycznych, znajduje się tam również XVII-wieczny pozytyw, a patronem Sali jest Georg Philil Telemann.

fot. T. Gębuś, arch. ŚOT, www.slaskie.travel

Muzeum Historii Kolei w Częstochowie

Muzeum Historii Kolei, znajduje się w budynku dworca Częstochowa Stradom. Zostało zorganizowane w 2001 roku przez Towarzystwo Przyjaciół Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. O długiej i bogatej historii polskich kolei świadczy kolekcja tabliczek znamionowych lokomotyw i wagonów, użytkowanych w przeszłości przez Polskie Koleje Państwowe i innych przewoźników. Co ciekawe, wśród dominujących, polskich producentów z Warszawy i Chrzanowa, znajdziemy też tabliczki z innych krajów - na przykład byłej Jugosławii, Rumunii czy Stanów Zjednoczonych. Rzadkim eksponatem jest symulator jazdy elektrowozem. W częstochowskim muzeum zrekonstruowano także pomieszczenie zawiadowcy stacji. Wyposażenie tego wnętrza pochodzi z kilku dworców z terenu Częstochowy i okolic. Muzeum może się ponadto pochwalić bogatymi zbiorami lamp kolejowych (od naftowych i karbidowych począwszy), sprzętu do budowy torowisk, urządzeń łącznościowych, kolejarskich mundurów itp. Wielbicieli historii kolejnictwa z pewnością zainteresują stare fotografie, dokumenty i mapy.

fot. arch. Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, www.zabytkitechniki.pl

Stara Fabryka – Oddział Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej

Muzeum otwarto w dawnej fabryce sukna Büttnerów. Wystawa stała Od włókiennictwa do małego fiata -przemysł Bielska-Białej w XIX i XX wieku ukazuje industrialne oblicze dwumiasta na śląsko-małopolskim pograniczu: świat warsztatów, manufaktur i fabryk. Wilk, selfaktor, postrzygarka...Zabytki techniki włókienniczej, to wyjątkowa kolekcja maszyn i urządzeń, pracujących niegdyś w bielskim przemyśle, zgromadzonych w salach przędzalni, przygotowalni, tkalni i wykończalni. Galeria w Fabryce, ulokowana na poddaszu, zaprasza na wystawy czasowe.

fot. T. Gębuś, arch. ŚOT, www.slaskie.travel

Oddział Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach - Nowe Gliwice

Obecny Oddział Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach mieści się w dawnej maszynowni Kopalni Węgla Kamiennego „Gliwice”, zbudowanej tak jak i sąsiedni budynek cechowni w latach 1912-1914 według projektu niemieckich architektów Emila i Georga Zillmannów.
Wystawa jest jedną z pierwszych nowoczesnych, interaktywnych i multimedialnych ekspozycji muzealnych na Śląsku. Prezentuje rzadkie zabytki z bogatej kolekcji żeliwa artystycznego. Wśród eksponatów znajdują się odlewy artystyczne, głównie XIX-wieczne wyroby gliwickiej Królewskiej Odlewni Żelaza, a także odlewy XX-wieczne, dopełnione przez bogaty materiał ikonograficzny oraz specjalistyczne komentarze, m.in. na temat historii odlewnictwa artystycznego w Gliwicach, rozwoju przemysłu w XIX wieku, rewolucyjnej roli żeliwa, ale również historii samego regionu i miasta.

fot. arch. Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, www.zabytkitechniki.pl

Muzeum Energetyki w Łaziskach Górnych

Polskie Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Energetyki prowadzi w Łaziskach Górnych Muzeum Energetyki. Mieści ono swe zbiory w wynajmowanym budynku dawnej rozdzielni elektrycznej 60 kV z 1928 roku na terenie Elektrowni Łaziska. Do dziś udało się zgromadzić około 6 tysięcy eksponatów. Do najcenniejszych z nich zalicza się stuletnia angielska żarówka, żarówka o mocy 4200 W z latarni morskiej w Świnoujściu, silnik spalinowy „Deutz” na biogaz z 1938 roku czy turbogenerator firmy Alsthom-AEG z roku 1941. Imponująco prezentuje się kolekcja liczników energetycznych. Ciekawostką jest kombinezon ochronny, który wytrzymuje uderzenie nawet kilkuset tysięcy V. Od 2010 roku w muzeum działa „Iskrowisko”, czyli sala doświadczalna, w której zobaczymy wyładowania elektryczne rzędu 1000000 V! 6 stycznia każdego roku odbywa się „Święto Światła” z krzesaniem ognia, zapalaniem oryginalnej żarówki Edisona oraz prezentacją najnowszych technologii świetlnych.
W muzeum odbywają się cykliczne warsztaty, prezentacje, koncerty, wystawy, lekcje z fizyki, chemii, elektrotechniki i elektroniki.

fot. arch. Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, www.zabytkitechniki.pl

Muzeum Górnictwa Rud Żelaza w Częstochowie

Muzeum Górnictwa Rud Żelaza powstało w 1968 r. jako hołd dla górnictwa rudnego regionu częstochowskiego. Jest jedynym w kraju obiektem przedstawiającym historię oraz rozwój tej gałęzi górnictwa w Polsce. W podziemnych korytarzach pamiętających lata 70. ubiegłego wieku zrealizowano wystawę stałą, która jest odwzorowaniem charakterystycznych dla kopalnictwa rud żelaza podziemnych wyrobisk w rzeczywistej skali m.in. chodników w drewnianej i stalowej obudowie oraz komory pomp. Podczas zwiedzania można zobaczyć także fragment „ściany” eksploatacyjnej z obudową i wyposażeniem oraz oryginalne maszyny i środki transportu. W sali ekspozycyjnej oprócz większych egzemplarzy wystawiane są obiekty małe: narzędzia, lampy górnicze, a także minerały. Dla osób szczególnie zainteresowanych tematyką górniczą interesującym podsumowaniem wizyty będzie film „Z dziejów górnictwa rud żelaza”. Wszystkie eksponaty to spuścizna po kilku kopalniach rud żelaza regionu częstochowskiego, z czego największą część stanowią pamiątki po Kopalni „Szczekaczka” w Brzezinach.

fot. T. Gębuś, arch. ŚOT, www.slaskie.travel

Browar Zamkowy w Cieszynie

Cieszyński Browar powstał w 1846 r. z inicjatywy rodziny Habsburgów. Miasto, które już wtedy miało długie tradycje piwowarskie, sięgające XV wieku i funkcjonujący browar mieszczański, mogło rozpocząć produkcję piwa na większą skalę. Piwo pilzneńskie produkowane w Cieszynie cieszyło się uznaniem w całej monarchii habsburskiej, dlatego właściciele browaru zdecydowali o założeniu kolejnego takiego obiektu – tym razem w Żywcu.

Dziś odwiedzając Cieszyn warto zajrzeć na wzgórze zamkowe, żeby zwiedzić zabytkowy browar i skosztować piw rzemieślniczych produkowanych nad Olzą. Każdego roku jesienią Browar Zamkowy organizuje Cieszyńską Jesień Piwną, która jest okazją do spróbowania piw kraftowych z kilkunastu zaproszonych na tę imprezę browarów. Nie brakuje także dobrego jedzenia, muzyki pokazów domowego warzenia piwa, a także gier i zabaw piwnych. Zakątki browaru można zwiedzać również wirtualnie na stronie internetowej obiektu.

Wieże KWK "Polska" w Świętochłowicach

Kopalnia Węgla Kamiennego "Polska" (pierwotnie "Deutschland") powstała w 1873 r. Jej właścicielem był Guido von Donnersmarck. Funkcjonowała nieprzerwanie do roku 1996, kiedy podjęto decyzję o jej likwidacji. W 2000 r. zakończono wydobycie. Wkrótce potem narodził się pomysł odrestaurowania dwóch wież kopalni i zaadaptowania ich na cele kulturalne i edukacyjne. 30 czerwca 2015 r. nastąpiło otwarcie Wież KWK Polska: Basztowej i Kozłowej. U ich podnóża mieści się kompleks kulturalno-rekreacyjny podzielony na pięć stref tematycznych symbolizujących żywioły i środowisko, z którym na co dzień stykają się górnicy: ziemię, powietrze, wodę, drewno i stal. Strefy te połączone są labiryntem. Odwiedzając KWK Polska warto wjechać na Wieżę Basztową. Znajduje się tam wystawa poświęcona śląskim tradycjom i wierzeniom oraz taras widokowy.
Dziś Wieże KWK Polska to dobrze prosperujący obiekt, w którym odbywają się liczne wydarzenia kulturalne: koncerty, wystawy, warsztaty. To miejsce przyjazne seniorom ze względu na liczne spotkania organizowane z myślą o osobach starszych. W poprzednich latach zawitała tu także szkoła modelek w ramach Fashion Inside oraz wydarzenie taneczno-muzyczne "Work it out".

Artykuł ukazał się na portalu www.podroze.onet.pl w dniu 8.08.2016 roku; zaktualizowany przez Magdalenę Pawlicę, ŚOT w 2020 roku.