Szlak Zabytków Techniki - to Was zaskoczy

Szlak Zabytków Techniki - to Was zaskoczy

Szlak Zabytków Techniki to szlak nad szlakami. Hit i turystyczna „gwiazda” województwa śląskiego. Biegnie od północy na południe (albo odwrotnie!) województwa – od Częstochowy, przez Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolię, aż po Ustroń i Żywiec. W jego skład wchodzi ponad 40 obiektów związanych z wieloma różnymi dziedzinami przemysłu

To sieć atrakcji turystycznych województwa śląsk iego – wielokrotnie nagradzana i wchodząca w skład Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego (ERIH). Ma nawet swoje święto zwane Industriadą, a jego znakiem rozpoznawczym jest koło maszyny parowej. Szlak Zabytków Techniki jest jedynym takim w Polsce i jednym z najbardziej interesujących w Europie. Szlak, który posiada aż dwa obiekty wpisane na prestiżową listę UNESCO. Kto da więcej?

Sztolnia Królowa Luiza w Zabrzu, Podziemna Podróż w Czasie, fot. Jerzy Koenigshaus, arch. MGW

Technika technice nierówna

Niektóre obiekty ze Szlaku nawiązują do tradycji górniczych, inne związane są z hutnictwem, kolejnictwem, elektrycznością lub łącznością. Są nawet takie, które reprezentują przemysł spożywczy albo przybliżają ciekawostki na temat dawnych rzemiosł. To nie tylko pojedyncze budynki ale często wielkie kompleksy industrialne, a nawet osiedla patronackie, w których życie wciąż toczy się swoim własnym rytmem.

Wielką zaletą Szlaku Zabytków Techniki jest także to, iż pozwala on w sposób niezwykle autentyczny i emocjonalny zanurzyć się w przemysłowe dziedzictwo regionu. Nierzadko bowiem są to wciąż funkcjonujące zakłady i fabryki, a zgromadzone w nich i działające maszyny mogą same „opowiedzieć” nam swoją historię. Przemierzając Szlak trzeba przygotować się na to, iż wszystkie nasze zmysły pracować będą na najwyższych obrotach. Tak, jak wspomniane zabytkowe maszyny i urządzenia. Odwiedzając kolejne obiekty ze Szlaku można też spojrzeć na Śląskie z wielu perspektyw – i to nie tylko w kontekście bogactwa oraz różnorodności tradycji przemysłowych, ale też w bardziej dosłownym znaczeniu. Z góry, czyli ze szczytu jednej z wież wyciągowych szybów kopalnianych na którym umieszczono taras widokowy, z dołu – przemierzając jedną z wielu wijących się pod chodnikami miast tras górniczych, z nieco dalszej perspektywy – obrazowo i holistycznie, bo z pokładu zabytkowego wagonika kolejki wąskotorowej, a nawet z poziomu łódki sunącej cichutko i powoli po wąskim, podziemnym kanale sztolni. Wśród ponad czterdziestu obiektów tworzących Szlak Zabytków Techniki są takie, które wyróżniają się w sposób szczególny – są najjaśniej świecącymi Gwiazdami Techniki czyli punktami kotwicznymi Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego. Obiektami o ponadregionalnej, europejskiej renomie. 

Jedną z takich Gwiazd jest między innymi Muzeum Browaru Żywiec – najbardziej na południe położony obiekt ze Szlaku. Można zasmakować tu długiej historii piwowarstwa, która toczy się w Arcyksiążęcym Browarze nieprzerwanie od ponad 160 lat! Samo muzeum umiejscowione zostało w dawnych piwnicach leżakowych założonego w 1856 roku przez Albrechta Fryderyka Habsburga browaru. Browaru, który dość szybko zyskał sławę najnowocześniejszego w dawnej Galicji i produkującego piwa znane w całej Europie. Choć historia tego miejsca rzeczywiście jest już odległa, to podana została w sposób niezwykle nowoczesny, ciekawy i co najważniejsze – interaktywny. Osoby pełnoletnie mogą ponadto zwiedzać też działający browar i przekonać się na własne oczy w jaki
sposób przebiega proces produkcji bursztynowego trunku – od warzelni po rozlewnię. Wisienką na torcie jest oczywiście degustacja piwa.

Szlak Zabytków Techniki to także zabytki UNESCO! Kopalnia Srebra i Sztolnia Czarnego Pstrąga w Tarnowskich Górach znalazły się na tej prestiżowej liście. 



Kopalnia Guido w Zabrzu, fot. www.slaskie.travel Open Group

Łodzią po kopalni. To nie żart!

Pewnie nie wszyscy zdają sobie sprawę ale województwo śląskie posiada swoją Wieżę Eiffla. Może porównanie to jest dość zuchwałe ale zdarza się mówić w ten właśnie sposób na wieżę antenową gliwickiej Radiostacji będącej filią Muzeum w Gliwicach. Oprócz drewnianej wieży antenowej w skład kompleksu wchodzi też budynek nadajnika, w którym znalazła się niewielka tematyczna ekspozycja oraz otaczająca je przestrzeń rekreacyjna i park sensoryczny.

Fakt, że wieżę widać z wielu punktów miasta nie czyni z niej jednak jeszcze obiektu wyjątkowego na miarę Szlaku Zabytków Techniki. O jej wyjątkowości świadczy fakt, iż jest najwyższą drewnianą budowlą w całej Europie. Liczy sobie 111 metrów wysokości. To właśnie tutaj 31 sierpnia 1939 roku odbyła się tzw. prowokacja gliwicka, która szerokim echem odbiła się w wielu europejskich krajach. To, że w 2017 roku Radiostacja Gliwice wpisana została na listę Pomników Historii także może świadczyć o tym, iż jest niezwykle ważnym elementem dziedzictwa kulturowego Polski.

To jednak nie jest jedyne „naj” ze Szlaku Zabytków Techniki województwa śląskiego. Kolejny obiekt posiada najdłuższą w Polsce trasę podziemną biegnącą zabytkowymi XIX-wiecznymi wyrobiskami, a którą można przemierzać łodziami. Tak! Łodziami pod ulicami miasta Zabrze.

Mowa o Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej, która wraz z kolejnym zabrzańskim obiektem – Kopalnią Królowa Luiza tworzy jeden kompleks turystyki postindustrialnej pod nazwą Sztolnia Królowa Luiza. Mnogość atrakcji jaką ma do zaoferowania jest naprawdę ogromna. To nie tylko chłodny i ciemny świat górników oraz strzegącego podziemi Skarbnika, ale też wiele atrakcji na powierzchni. Przykładem może być przestrzeń kulturalno-rekreacyjna i obiekty (między innymi maszynownia z działającą maszyną parową z 1915 roku) przy Szybie Carnall - Strefa Carnall Sztolni Królowa Luiza w Zabrzu oraz przeznaczony dla najmłodszych Park 12C przy Szybie Wilhelmina. Sztolnia Królowa Luiza otrzymała Europejską Nagrodę Dziedzictwa Kulturowego Europa Nostra, a także szczycić się może tytułem Pomnika Historii.

Zabrze jest wyjątkowym miastem na mapie przemysłowego dziedzictwa nie tylko województwa śląskiego, czy Polski, ale całej Europy. Oprócz wyżej opisanych obiektów jest tu przecież zlokalizowany jeden z najbardziej znanych i najczęściej nagradzanych industrialnych kompleksów podziemnych korytarzy, wyrobisk i chodników tj. Kopalnia Guido. To tam właśnie 320 metrów pod ziemią mieści się najniżej położony pub w Europie i tam też można przejechać się wyjątkową na skalę światową, podwieszaną, elektryczną kolejką górniczą. Zjazd autentyczną, zabytkową windą górniczą (szolą) to wstęp do zupełnie innego świata. Świata, który poznać można nieco bardziej przemierzając trasy wyznaczone na różnych poziomach: 170, 320 i 355 metrów pod powierzchnią miasta. A jeszcze lepiej, gdy zakosztuje się pracy górnika na własnej skórze podczas tzw. szychty.

Jeśli mowa o „naj” to nie można pominąć najświeższego polskiego wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W 2017 roku Zabytkowa Kopalnia Srebra oraz Sztolnia Czarnego Pstrąga oraz inne obiekty z Tarnowskich Gór znalazły się na tej prestiżowej liście. Podobnie jak w zabrzańskiej Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej także tu fragment trasy (w przypadku Zabytkowej Kopalni Srebra) oraz całą trasę (w przypadku Sztolni Czarnego Pstrąga) przemierza się na podkładzie podziemnych łodzi. Ponownie wchodzi się więc w świat ciemnych korytarzy i wyrobisk. W tym przypadku jednak świat ten jest jednak trochę inny, bo związany z górnictwem rud srebra, cynku i ołowiu, którego historia sięga na tym obszarze bardzo odległej przeszłości. Poruszając się wąskimi, często bardzo niskimi korytarzami Zabytkowej Kopalni Srebra wyobrazić sobie możemy w jak trudnych warunkach pracować musieli górnicy działającej tu Kopalni „Fryderyk”. Doskonałym wstępem do podziemnej eksploracji jest znajdujące się w budynku Kopalni interaktywne muzeum, a także Skansen Maszyn Parowych.

Radiostacja Gliwice, fot. Kuba Szymik



Wodna trasa w Sztolni Królowa Luiza, fot. arch. MGW



Kopalnia Guido w Zabrzu, fot. arch MGW

Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach, fot. UMWSL

Budowle i osiedla, które… „gdzieś już chyba widzieliśmy”

Województwo śląskie jest skarbnicą zabytkowych osiedli przemysłowych – samowystarczalnych „minimiasteczek” z rozbudowaną infrastrukturą potrzebną do codziennego życia. Wcale to nie dziwi, bo tam gdzie powstawały zakłady przemysłowe, musiały też powstawać mieszkania dla ludzi, którzy by w nich pracowali. Na Szlaku Zabytków Techniki znalazły się cztery takie osiedla, a najbardziej znanym jest bez wątpienia katowicki Nikiszowiec. Jedyny w swoim rodzaju, gdzie czerwona cegła trzykondygnacyjnych bloków połączonych malowniczymi przewiązkami pięknie współgra z zielenią wewnętrznych podwórek. Twórcami osiedla byli architekci Emil i Georg Zillmannowie z Charlottenburga – ci sami, którzy zaprojektowali pobliskie osiedle Giszowiec – mniej znane ale równie warte odwiedzenia, co słynny „Nikisz”. Giszowiec powstał wcześniej od Nikiszowca i zaplanowany został jako miasteczko składające się z niewielkich, zwykle dwurodzinnych domków z ogrodami. Każdy dom miał być inny od pozostałych, różnić się choćby niewielkim detalem architektonicznym. I to się Zillmannom wspaniale udało, choć w latach 70’ XX wieku próbowano zaburzyć a może nawet zniszczyć idylliczny klimat Giszowca bezpowrotnie. Ten smutny fragment historii osiedla patronackiego ukazany został w głośnym filmie K. Kutza pt. „Paciorki jednego różańca”. 

Pozostając w Katowicach, choć już w ścisłym centrum miasta, nie można pominąć kolejnego znakomitego obiektu ze Szlaku Zabytków Techniki tj. Muzeum Śląskiego. Zostało one udostępnione dla zwiedzającym w swojej nowej siedzibie w 2015 roku. Znamienite jest to, gdzie nowa siedziba została przeniesiona. Jest to bowiem poprzemysłowy teren dawnej kopalni „Katowice”, który został zrewitalizowany i przekształcony do pełnienia nowych funkcji. Większość ekspozycji została zorganizowana pod powierzchnią ziemi, co pięknie nawiązuje do tradycji tego miejsca i województwa śląskiego w ogóle. Charakterystycznym obiektem kompleksu jest wieża wyciągowa Szybu Warszawa II – dziś taras widokowy na który dostać się można dzięki windzie, a także niewielkie, przeszklone konstrukcje ze szkła i stali, które pełnią rolę tzw. świetlików. To przez nie promienie słoneczne przedostają się do podziemnych pomieszczeń muzeum.

Na terenie dawnej kopalni „Katowice” zrewitalizowano wiele zabytkowych budynków, ale powstały tu też zupełnie nowe tworząc razem wyjątkową przestrzeń kulturalno-rozrywkową tzw. Strefę Kultury. W skład tego wyjątkowego obszaru wchodzi: Hala Widowiskowo-Sportowa Spodek, Międzynarodowe Centrum Kongresowe, siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia i Muzeum Śląskie. To bezdyskusyjne serce i wizytówka współczesnych Katowic. Tak więc zapraszamy na Szlak Zabytków Techniki! Jest na nim wiele do odkrycia.

Katowice-Nikiszowiec, fot. www.slaskie.travel Open Group

Muzeum Sląskie w Katowicach, Strefa Kultury, fot. www.slaskie.travel Open Group



Strefa Kultury w Katowicach, fot. UM Katowice